Leke Matranga Njeriu Koha Vepra

Interesi për veprën e Lekë Matrangës më lindi gjatë kërkimeve që zhvillova pranë arkivit historik të eparkisë së Horës së Arbëreshëve dhe të dioqezës së Monreales, rreth viteve 1980-84, kur isha ende student. Gjatë shqyrtimit të dokumenteve të shumta, që deri atëherë nuk ishin studiuar nga kërkuesit arbëreshë, m’u shfaq para syve një numër i madh të dhënash që në një mënyrë a në tjetrën hidhnin dritë mbi figurën e të parit shkrimtar arbëresh që njohim deri më sot, duke ndriçuar aspekte të panjohura të jetës dhe të veprimtarisë së tij si përkthyes. Disa vjet më pas (1984-87), gjatë një fushate kërkimore trevjeçare që ndërmori Instituti i Gjuhës dhe i Letërsisë Shqipe të Universitetit të Palermos, me nxitjen e mësuesit dhe udhëheqësit tim, prof. Antonino Guxetës, gjeta disa dokumente që më vonë vendosa t’i mblidhja e t’i paraqisja në një studim të shkurtër, që u botua në vitin 1989. Duke qenë i sigurt se të tjera dokumente do të dilnin në dritë nga hulumtime më sistematike, vijova punën, që ndërkohë e kisha shtrirë edhe mbi studimin filologjik të tekstit të katekizmit.
Mes këtyre të fundit po zë ngoje vetëm atë më të rëndësishmin: gjetjen pranë Bibliotekës “Angelica” të Romës të një ksomble tjetër të shtypur, e cila, nga njëra anë, konfirmon disa hipoteza që kam hedhur në studimet e mia të mëparshme, nga ana tjetër, duke qenë një kopje që nuk përputhet me atë që humbi, përbën një objekt të ri analize filologjike. Me këtë gjetje të papritur, historia e ndërlikuar e rindërtimit filologjik mund të përmbyllej. Jemi të bindur se dokumente të tjera që shpresojmë të dalin në dritë herët a vonë, do të konfirmojnë rindërtimin tonë a së paku, do ta plotësojnë atë në ndonjë aspekt të dorës së dytë.