Lef Nosi Filolog

Monografia Lef Nosi filolog: studim historiko-letrar, arkeografik dhe filologjik i dr. Edelajda Cenajt-Çepajt është i pari studim monografik kushtuar dorëshkrimor letrar, publicistik, etnografik, folklorik dhe folkloristik të disa veçorive të rëndësisë së parësore me kontributin e shumëplanëshit për kulturën dhe identitetin shqiptar në gjysmën e parë të shekullit XX.
Studiuesja ka bërë kërkime disavjeçare në rezervat e koleksioneve të Lef Nosit, një nga fondkrijuesit më të mëdhenj të burimeve arkivistike të Shqipërisë në të gjitha kohërat; si autor, si mbledhës dhe si kodifikues i tyre; si paraprijës i rrjetit arkivor kombëtar shqiptar. Për herë të parë, përmes librit, kërkuesit shkencorë do të kenë në duar një udhërrëfyes të sigurt për një lundrim efektiv në fondet arkivistike të Lef Nosit në të gjithë arkivat institucionale të vendit: në AQSH, në arkivat vendorë, si dhe në rrjetin e tyre. arkivave shkencore dhe të përgjithshme, që ruhen para të dijes kombëtare shqiptare. Përveç përshkrimit arkeografik, paraqitet me qartësi edhe puna thuajse krejt e panjohur e Lef Nosit si ndërmjetës me albanologjinë e Perëndimit, siç ka qenë në studimin e studimeve shqiptare qysh në shekullin XVIII (M. Boçari për F. Pouqueville-in, T. Kavalioti për J. Thunmann-in, K. Kristoforidhi e A. Meksi për G. Hahn-in, D. Voskopojari për W. Martin-Leake-un, Th. Mitko për G. Meyer-in).
I nisur si një projekt për njohjen, spikat interpretimin e asaj pjesë të shkrimeve shkrimore të dorës Lef Nosit që i takojnë letërsisë ose janë pranë saj. edhe në disa fusha të tjera, si leksikologjia e leksikografia. Studiuesja, përmes krahasimit me mbledhësit e bashkëkohësve të tjera gojore shqiptare, sidomos me françeskâjt e mdhaj të urdhrit të të vegjlit, profileve të profilit të dallueshëm të Lef Nosit, që, ndryshe nga para të parëve, shfaqi interesa jo vetëm për lloje të ndryshme të poezisë heroike, por dhe për rrëfenjën e shkurtër dhe fabulën e historike, duke e shfaqur të ndryshme edhe në gjuhë, larg puritanizmit dhe namuzit leksikor të Rilindjes e të kohëve të mëvonshme. Përmes një tjetër krahasimi, lexuesit sheh në pasqyrë të lidhje-tjetrit tre botues dhe tri politika botuese: Lef Nosin me Kopshtin letrar, Jeronim de Radën me Fiamurin e Arbërit dhe Faik Konicën me Shqip.
Në këtë monografi për herë të parë do të njihet një fjalor shqip-shqip i panjohur i Lef Nosit, me mbi 5 mijë njësi leksikore dhe me qindra idioma e fjalëve të urta, që ruhet në arkivin e Institutit të Gjuhësisë dhe të Letërsisë. Ndonëse në gjendje të thatë, pasuria e fjalorit është krahasuar me fjalorët normativë të shqipes (1954, 1984), dhe në këtë proces janë bërë të njohura fjalët dhe kuptimet e munguara prej tij. Autorja ka përfshirë në librin e saj edhe disa sprova botimi të fjalorit, duke manifestuar formimin e saj si filologe dhe leksikografe. Ajo ka bërë kërkime përtej dorëshkrimit të fjalorit, për të hapur perspektivën e një botimi të plotë të fondit leksikografik të Lef Nosit.