Gjergj Kastrioti Skenderbeu

“Çdo hero në histori i është dashur të kalojë nëpër tri faza të glorifikimit, të asgjësimit dhe të rivlerësimit. Kjo do të thotë se, në fillim, ai është në qiell nga admiruesit e tij; se pastaj është dërrmuar në mënyrë të pamëshirshme nga kritikuesit e tij. E, më në fund, është përsëri në shesh, nga varri, dhe me durim, me mundim dhe me mëshirë është vendosur në vend që i takon nga historianëve të arsyet, që s'kanë qenë folje si para fanatizmit të admiruesve të heroit, si para tërbimit të kritikuesve të tij. Skënderbeu nuk i ka pajisje rregulli të përgjithshme. Dheja, pra, është kjo: ç'mbetet prej tij, pasi që kritika historike ka bërë çmos për të pyetur dhe për të folur? Ose, duke shkuar edhe më larg, një është, vallë, historia e Skënderbeut një mit apo një fakt historik? Ky është problemi i parë për t'u dhe në rastin e tij, si në atë të çdo heroi tjetër...”.
Kështu e motivon Noli projektin e tij për të shkruar një histori të Skënderbeut, nismë që edhe ajo do të kalojë në tri faza: një Skënderbe gati romantik në versionin e parë të botimit (“Historia e Skënderbeut”, Boston 1921), pastaj në dy botimet e tjera, duke u dhënë jo vetëm shqiptarëve, por edhe botën (monografia dhe botua në gjuhën angleze), një Skënderbe tw me kuptojë dhe mbi dokumente arkivash. Kështu me Nolin nis shkrimi i historisë shqiptare mbi standarde shkencore.
Me sa duket, nga kjo është nisur shtëpia botuese “Naimi” që, në kuadër të 550-vjetorit të vdekjes së Gjergj Kastriotit Skënderbeut, përzgjodhi për versionin botim të analizuar të monografisë së Nolit, doktoraturën e tij për Skënderbeun e tij për gradën “Doktor. në filozofi” në Universitetin e Bostonit, SHBA.
Historiania Pranvera Novi Bogdani, e cila ka shkruar parathënien e kësaj botimi thotë: “Është fakt i pamohueshëm se libri i Nolit, “George Castriot Scanderbeg”, Nju Jork 1947, është vepra më shkencore dhe më e rëndësishme historike e Fan S. Nolit. Ajo nuk përfundon vetëm majën më të lartë të krijimtarisë së tij në këtë fushë, por shënon edhe një kuotë të re në rrugën e zhvillimit të historiografisë shqiptare në kërkesat”.