Margaritari I Nje Cmendine

Një letër anonime me fotografinë e pikturës nudo të Ana Bokjanit i mbërrin Martin Alkut, një piktor i arratisur prej vitesh në Shtetet e Bashkuara. Këtu zë fill subjekti i romanit që shtjellon për lexuesin fatin e një dashurie plot dramacitet e peripeci, e cila të rrëmbyer nëpër shtigje plot të papritura, me një mori ndodhish drithëruese. Dendësia e ngjarjeve nëpër romane dhe situatat të cilat kalojnë personazhet e tyre janë të qarta me të gjitha ngjyrat e luftës së luftës dhe të fytyrës kriminale të sistemit të kaluar komunist, por edhe ashpërsia dhe absurdina e periudhave të vështira të diktaturës. Krahas Linjat kryesore të dashurisë midis Martinit dhe Anës, në roman trajtohen edhe linja të tjera paralele, thurur me mjeshtri. Këto linja lidhen fort njëra me tjetër, në funksion të ngjarjeve kryesore, duke e bërë subjektin e tepërt, gjithë kolorit, të plotë e mjaft solid. Në roman ndeshim vende, ngjarjet e personazheve të thekur e mjaft interesantë, të gjithë shtrihen deri në momentin e kaluar. Aty shoh një panoramë krejt ekzotike lexuesin, që sjell me ndjenja të forta një atmosferë letrare plot “realizëm magjik”, me zakone, tradita, legjenda e mite që të trondisin thellë, por edhe të mahnisin me bukurinë e tyre. Në pjesën e parë të romanit, teksa Martini përndiqet nga funksionarët e Partisë, ndeshim personazhin më interesant: Nusen e Stomit të Vaut, e kthyer në një legjendë të gjallë. Ndeshim Plakun e Nikajve, një ish i burgosur politik, i cili rrëfen histori të moçme e magjike. Njihemi edhe me lahutarin Prekan, si dhe me plot personzhe të tjera që spikasin edhe kur prezenca e tire në ngjarje është mjaft e shkurtër. Mbi të gjithë spikat shoku Marenglen Caliko, një intrigant i pashoq, strumbullari dhe personazhi kyç i ngjarjeve në roman. Ky personazh, i cili tipizon fytyrën e vërtetë të pushtetit të kohës së komunizmit, por edhe të kohës së pluralizmit, është skalitur me një mjeshtri të ndryshme artistike. Mund të jetë ndër të paktët personazhe në letërsinë shqipe që arrin të mbajë pothuaj i vetëm balancën e konfliktit në të gjitha ngjarjet e romanit, të cilat vijojnë vrullshëm deri në vitet e para të pluralizmit. Në fundin e dytë, protagonizmin e merr deri në njëfarë mase Klara, një e bukur dhe me kulturë, por e divorcuar nga shoqëria, e cila në periudhën e komunizmit kishte përkitur nomenklaturën e lartë. Ky personazh na sjell mjaft të jetës së luksit, bosh dhe falsitetin e së nomenklatures, por edhe një gruaje të kësaj kohe të një periudhe të çmendur. Ritmi i rrëfimit në roman, begatia e ngjarjeve, gjuha e rrjedhshme e autorit, plot larmi e figuracion, skalitja e personazheve në një mënyrë shumë origjinale, në kuptimin fizik e psikologjik, të gjitha këto të lidhin e nuk të lënë ta lëshosh librin nga dora. . Të gjitha në një subjekt të fokusohen në një pikë, shumë bukur dhe kurorë plot ngjyra nuk është dhimbjesh drithëruese. Librin e përshkon tej e mban një ironi therëse, e mbajtur bukur në masë, në tonalitetet e një shije djegëse, pa rrëshqitur askund në grotesk. Subjekti i kësaj vepre është një skanim plot detaje i atyre kohëve ku janë pjesë e ngjarjeve. Në të është parë imët nga brenda trupi i sëmurë i shoqërisë. Syri i mprehtë i sondës së skopisë, i cili lëviz nga individi më i përdorur në zemër të pushtetit, zbulon qartë një rrëfim elegant mjaft të lartë.