Fjaloret E Shqipes Me Turqishten

GJURMËT E PARA
Fjalorët nuk janë vepra, që përftohen në rrugën e zhvillimit të gjuhësisë. Ndonëse ata ruajnë thesaret e gjuhës, japin ndihmesë të çmueshme për lëvrimin e gjuhës së shkruar, madje edhe e mbështesin identitetin etnik të popullit, ata përgatiten në rrethana të caktuara historike dhe në radhë të parë për të plotësuar kërkesa të kulturës, të jetës praktike dhe, në rastin e fjalorëve dygjuhësh, edhe për t'u shërbyer si marrëdhënieve ndërmjet popujve sërish në po ato fusha, ashtu edhe synimeve politike të shteteve, që ndjekin zgjerimin e tokave, ndikimin politik e kulturor dhe përfitimet ekonomike. Historia e fjalorëve të shqipes deri në pjesën e dytë të shek. XIX e dëshmon këtë më së miri. Si rrjedhim, hartuesit e fjalorëve shpesh nuk mund të quhen gjuhëtarë dhe kjo vlen edhe për ditët e sotme, kur kemi një vërshim të gjerë të fjalorëve të të gjitha llojeve. Vetëm nga shekulli i kaluar leksikografia është përpunuar edhe si degë e gjuhësisë, me teorinë e saj, dhe kështu ka ndikuar që të përmirësohen fjalorët.
Pas pushtimit osman të trevave shqiptare, u vendos ai që quhej sistemi i miletit, domethënë nuk vihej në qendër të politikës etnia ose kombësia. Sunduesit e besonin veten të përjetshëm dhe kujtonin se në perandorinë e tyre do t'i përthithnin butësisht popujt e nënshtruar, prandaj nuk kishin ndonjë interes për gjuhën e tyre. Me këtë shpjegohet përse as që mendonin të ndërmerrnin diçka për shqipen e shkruar dhe, rrjedhimisht, nuk mund të bëhej fjalë po ashtu as për fjalorët. Bën përjashtim të çmuar Mehmet Zili Ibn Dervishi (1611-1684), me pseudonimin Evlija Çelebi, udhëpërshkrues i njohur osman.