Bij Dhe Dashnore

“Bij dhe dashnorë” është portretizimi i parë modern i një fenomeni që më shumë
pas, falë Frojdit, do të njihej si kompleksi i Edipit. Kurrë s'ka pasur djalë më
të varur nga dashuria e nënës dhe më të mbushur me urrejtje për të atin sesa
Pol Moreli, protagonisti është romani. Kurrë, me duhet të vetë
autorit DH Lawrence. Në këtë roman ai përfytet me dashuritë e
papajtueshme që do t'i faniten të gjithë jetën: për të dashurën e tij shpirtërore të
fëmijërisë dhe për nënën e tij. Duke fjalët e vetë Lawrence-it, ky
libër ka për qëllim të përshkruajë zotërimin e një gruaje, e cila, “teksa djemtë
e saj rriten, i kthen ata në dashnorë, në fillim të parin e pastaj të dytin. Këta
bij janë të nxitur, vazhdimisht të nxitur, të hyjnë në jetë nga dashuria
reciproke për nënën e tyre. Por kur burrërohen, nuk mund të dashurojnë,
sepse ajo është prania e saj, ajo i mban të lidhura.”
Natyrisht që nëna nuk i ka vërtet dashnorë bijtë e saj, por gracka
psikologjike e saj është shumë e fortë. E kështu, teksa Poli rritet dhe
burrërohet, ai pranon se është i tij, duhet të jetë po aq edhe të nënës së tij.
Cikli i lidhjeve të Polit me familjen është një herë i tmerrshëm dhe autori
nuk bën asgjë që t'ua zbusë fuqinë. Ai nuk tutet edhe nga përshkrimet
sensuale dhe të gjalla të peizazheve, lulëzimeve dhe drithërimave që prekin
protagonistin e mirë.
“Bij dhe dashnorë” i zhvesh shpirtrat e burrave. Pak libra
ka një të vërtetë kaq të plotë e të komplikuar, mbi dashurinë që
ndërron, kaq vendosmërisht e pavendosur. Është gati përcëlluese, kjo prekje
e ashtu e njerezimit.
Në të trajtohet fëmijëria dhe adoleshenca dhe gjithçka që lidhet me, duke
përfshihen këtu edhe frikën, turpin, vetëndërgjegjësimin, ndjeshmërinë e
tepruar emocionale, zgjimin seksual dhe të lidhur kryelartë se, për ta thënë
me fjalët e Pol Morelit, ndryshe ti “do t'ia ndryshoje fytyrën në një
mënyrë një tjetër”.
Në roman ka edhe freski dhe thellësi me të cilat autori prezanton familjen
Morel; a thua është e vetme familje në botë që kjo nuk ka bërë
mirë me ma mik- bashkë, babai pi, nuk duron të dashurën e të birit, nuk
ka para, arti dhe letërsia janë një rrugë, e kështu me radhë. Në periudhën 27-
vjeçare, Lawrence-i ishte i edukuar mirë dhe shumë i lexuar, por stili i “Bij
dhe Dashnorë” është mrekullia e paditur, pa ironi angleze që ta prishë
magjinë. Ironia nuk i përkiste Lawrence-it dhe, në kohën kur shkroi këtë
libër, ai nuk kishte si kohë për të.
Në fillimet e tij, romani pati një pritje të vakët nga kritika, së bashku me mua
akuzat për imoralitet. I përzgjedhur nga Biblioteka Moderne, si një nga 100 librat
më të mirë të shekullit të XX, sot ai është si një kryevepër nga
kritikët e shpesh, edhe si vepra më e arrirë e DH Lawrence.