Albanologjia Dhe Ceshtja E Kufijve Historike

Libri i studiuesit Kujtim Mateli “Albanologjia dhe çështja e kufijve historikë” përfshin ese, recensione dhe studime që kapin periudha të gjera kohore nga lashtësia deri në fund të periudhës së Perandorisë Romake, kohë kur dhe Dodona pellazge u shkatërrua për t`i hapur udhë besimit të ri të krishterë. Esetë apo studimet mbështeten mbi burime të shumta të autorëve antikë të para pushtimit romak, por dhe të autorëve që i kanë përkitur periudhës romake.
Autorët e antikitetit, në një numër të konsiderueshëm të tyre, e kanë vendosur kufirin verior të Ilirisë me lumin Danub, kurse Gjirin e Ambraqisë (Arta e sotme) si kufirin ndarës të Helladës me Epirin pellazg dhe më vonë si kufiri ndarës midis Helladës dhe Ilirisë. Ndarja administrative e trojeve shqiptare në kohën e Perandorisë Romake në Epir të Vjetër me kryeqendër Aktia Nikopolin (Preveza e sotme) dhe të Epirit të Ri me qendër Durrësin sillen si dëshmi se ky territorr i përkiste së njëjtës etnie, sepse Perandoria romake i la popujt e Ballkanit, në ndarjet e reja administrative, brenda së njëjtës etnie.
Të gjithë këta autorë e kanë vendosur kufirin verior të Helladës sipas një vije që shkon nga Gjiri i Ambraqisë drejt Magnezisë, duke lënë si territore të Helladës territoret poshtë Thesalisë dhe Gjirit të Ambraqisë. Gjetjet arkeologjike në atë territorr që quhej Epir: (të dy Epirët) vërtetojnë se Hyjnia ka qenë e nderuar me emrin Dia, kurse në Helladë nderohej Zeusi. Në Epir dhe Iliri nderohej çifti i hyjnive Dia dhe Diona, kurse në Helladë Zeusi dhe Hera. Një vend të rëndësishëm zë dhe tempulli dhe orakulli i Dodonës, të cilët nuk kanë qenë asnjëherë nën administrimin e helenëve, tezë të cilën autori e vërteton me dëshmi të shumta të autorëve antikë.
Një vend të veçantë zënë emrat e vendeve në territorin e Përmetit që përdoren në ditët e sotme dhe që gjenden dhe tek autorët antikë duke treguar vazhdimësinë e trojeve shqiptare nga antikiteti i hershëm deri në ditët e sotme.
Në lidhje me vendodhjen e Dodonës pellazge autori sjell dëshmi të shumta të autorëve antikë që e vendosin atë në Veri të Epirit në tokën e Molosisë, vendodhje që i përkitet sot rrethit të Përmetit dhe konkretisht: qyteti antik me më shumë se 600 rrënoja dhe sipër qytetit, kalaja antike në shpat të malit Trebeshinë, në perëndim të qytetit të sotëm të Këlcyrës, që autori i ka përcaktur si qytetin dhe tempullin e Dodonës pellazge.
Libri është ndërtuar si pjesë e debatit me autorë dhe institucione shkencore, ku studiuesi Kujtim Mateli kërkon një përfshirje sa më të gjerë të njerëzve që merren me antikitetin dhe origjinën e shqiptarëve, por dhe të institucioneve shkencore në Shqipëri, Kosovë dhe Maqedoni për t`i zgjeruar kufijtë kohorë të vendndodhjes së shqiptarëve në trojet ku ndodhen sot mbi bazën e dëshmive të reja historike dhe të arritjeve arkeologjike të autorëve vendas dhe të huaj duke organizuar sesione shkencore, ku të debatohet mbi bazën e dëshmive dhe provave të siguruara deri më sot.